Đổi mới sáng tạo mới tạo ra giá trị mới, cách làm mới, hiệu quả mới cho doanh nghiệp trong cuộc cách mạng 4.0 hiện nay

Đổi mới sáng tạo đó là tạo sản phẩm, dịch vụ mới, cải tiến sản phẩm, dịch vụ đã có, cải tiến quy trình, dây chuyền sản xuất kinh doanh, cải tiến về mặt con người và hơn nữa là đổi mới về tư duy, mô hình kinh doanh. Chỉ có đổi mới sáng tạo mới tạo ra giá trị mới, cách làm mới, hiệu quả mới, tiếp cận nhanh với tốc độ phát triển của của cuộc cách mạng 4.0 hiện nay.

Trong 3 năm qua, đại dịch Covid-19 đã tác động toàn diện và sâu rộng tới mọi mặt của kinh tế, xã hội, ảnh hưởng tiêu cực tới sự phát triển của hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, mà trực tiếp là các doanh nghiệp. Đại dịch còn hạn chế khả năng tiếp cận nguồn lực từ quốc tế, hạn chế sự tương tác, gặp gỡ, trao đổi kinh doanh... Đây cũng là áp lực cho sự đổi mới, sáng tạo, nhưng cũng là cơ hội cho ứng dụng khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Giữa đại dịch, nhu cầu cấp thiết về đổi mới sáng tạo, liên kết hợp tác và ứng dụng khoa học và công nghệ không chỉ là phương thức, công cụ phát triển mới mà trên hết là một cách tiếp cận, tư duy mới, triết lý mới cho sự phát triển. Mặc dù có nhiều tín hiệu khả quan, nhưng nhìn một cách tổng thể, số lượng các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo chưa đạt tỷ lệ tương xứng với tiềm năng. Tính liên kết, hợp tác trong hệ sinh thái chưa đi vào chiều sâu, đặc biệt là các hoạt động từ phía các doanh nghiệp, tập đoàn lớn - một trong những trụ cột của hệ sinh thái vẫn còn đang thiếu và yếu.

Thời gian qua, Đảng và Nhà nước đã có nhiều chính sách để hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới sáng tạo giảm dần sự phụ thuộc tăng trưởng kinh tế vào khai thác tài nguyên, xuất khẩu thô, lao động giá rẻ, từng bước chuyển sang dựa vào ứng dụng mạnh mẽ khoa học, công nghệ, biến đổi mới sáng tạo thành tài nguyên vô tận cho tăng trưởng bền vững.

Bộ Chính trị cũng đã ban hành Nghị quyết số 52-NQ/TW ngày 27/9/2019 về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư trong đó xác định vai trò của các trung tâm đổi mới sáng tạo cũng như khẳng định doanh nghiệp là trọng tâm trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Để cụ thể hóa Nghị quyết này, Chính phủ cũng đã ban hành Chương trình hành động (Nghị quyết 50), trong đó giao nhiệm vụ cụ thể cho các bộ, ngành và khuyến khích thành lập các trung tâm đổi mới sáng tạo tại các địa phương và các doanh nghiệp.

Theo thống kê của Bộ KH&CN (2021), Việt Nam hiện có hơn 1.400 tổ chức có năng lực hỗ trợ khởi nghiệp, trong đó có 196 khu làm việc chung, 69 vườn ươm DN và 28 tổ chức thúc đẩy kinh doanh được thành lập.

Số lượng Quỹ Đầu tư mạo hiểm coi Việt Nam là thị trường mục tiêu có 108 Quỹ đang hoạt động tại Việt Nam, trong đó có 23 Quỹ có pháp nhân Việt Nam, 23 Quỹ thuần Việt. Những con số này liên tục tăng trong những năm qua, thể hiện sự tham gia tích cực của cộng đồng vào sự phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo.

Khó khăn, thách thức trong hoạt động đổi mới, sáng tạo của Việt Nam

Bên cạnh những thành tựu nổi bật và những nỗ lực tổ chức thực hiện, hiện nay, KH&CN và đổi mới sáng tạo ở Việt Nam vẫn còn đối diện với không ít khó khăn, thách thức, cụ thể:

- Các chương trình KH&CN và đổi mới sáng tạo chưa có sự gắn kết với các chương trình liên quan, phân bổ nguồn kinh phí và nguồn nhân lực cho các mục đích và lĩnh vực cụ thể chưa được liên kết một cách có hệ thống.

- Các chính sách đổi mới KH&CN của Việt Nam tập trung nghiên cứu và phát triển và sáng tạo tri thức mà chưa tập trung cho các DN lựa chọn, ứng dụng. Hiện nay, vẫn thiếu một giải pháp đủ khả thi để khuyến khích các DN và đầu tư tư nhân vào hoạt động nghiên cứu, đổi mới và ứng dụng KH&CN. - Các DN tư nhân Việt Nam ít sử dụng và cải tiến công nghệ, đổi mới.

Theo Bộ KH&CN (2020), 97% DN Việt Nam là nhỏ và vừa, chưa đổi mới mạnh về tư duy để bắt kịp xu hướng về công nghệ. Các chính sách cũng thiếu sự liên kết giữa DN và khu vực nghiên cứu, dẫn đến các sản phẩm nghiên cứu bị hạn chế trong thương mại hóa, hoặc thiếu các nghiên cứu ứng dụng, điều này làm hạn chế tiến bộ công nghệ đóng góp vào tăng trưởng năng suất.

- Mặc dù, nguồn lao động của Việt Nam khá dồi dào, song lại thiếu chuyên môn sâu, thiếu trình độ công nghệ cao và các kỹ năng cần thiết. Trong khi đó, yếu tố con người là một trong những điều kiện bắt buộc khi thực hiện đổi mới sáng tạo.

- Năng lực của các tổ chức nghiên cứu và nhà nghiên cứu còn nhiều hạn chế. Ở cấp độ tổ chức, các viện nghiên cứu và các tổ chức nghiên cứu đối diện với thực trạng thiếu nguồn lực tài chính và nguồn nhân lực.

Quy mô của các viện nghiên cứu tương đối nhỏ về cả số lượng nhà nghiên cứu và ngân sách để khai thác quy mô kinh tế và triển khai các nghiên cứu liên ngành. Trong khi đó, năng lực của các nhà khoa học còn hạn chế, thiếu những nhà khoa học hàng đầu; số lượng bằng sáng chế và số lượng tác phẩm được công bố trên các tạp chí quốc tế có danh tiếng bị hạn chế...

Giải pháp thúc đẩy năng lực chế tạo và hấp thụ công nghệ của doanh nghiệp.

Để giải quyết vấn đề trên, Việt Nam cần có những giải pháp thúc đẩy năng lực chế tạo và hấp thụ công nghệ của doanh nghiệp nội địa để đóng góp đáng kể cho việc sản xuất, xuất khẩu sản phẩm ứng dụng công nghệ cao. Cụ thể, cần thực hiện các chương trình xúc tiến chuyển giao công nghệ từ các nước có công nghệ tiên tiến trên thế giới cho doanh nghiệp trong nước; xây dựng và triển khai các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp trong nước đổi mới công nghệ, đặc biệt là công nghệ cao, thông qua chuyển nhượng quyền sở hữu trí tuệ.

Đồng thời, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, cải thiện hạ tầng KH&CN và môi trường kinh doanh, thúc đẩy các doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) đầu tư chuyển giao công nghệ và triển khai hoạt động thiết kế, chế tạo tại Việt Nam thay vì tăng cường gia công, lắp ráp sử dụng lao động giá rẻ.

Việt Nam cũng cần đổi mới mô hình tăng trưởng trên cơ sở nâng cao chất lượng tăng trưởng, năng suất lao động và sức cạnh tranh của nền kinh tế; phát triển các ngành có giá trị gia tăng cao, ứng dụng khoa học - công nghệ và sử dụng lao động chất lượng cao, đồng thời tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Cùng với đó, cần đặt doanh nghiệp vào vị trí trung tâm của hệ thống đổi mới quốc gia; xây dựng Chính phủ kiến tạo phát triển, phục vụ người dân, doanh nghiệp; bảo đảm quyền tự do kinh doanh và nỗ lực tạo môi trường kinh doanh bình đẳng và thuận lợi cho doanh nghiệp; nâng cao chất lượng nguồn nhân lực phục vụ đổi mới sáng tạo; đẩy mạnh hội nhập quốc tế để thúc đẩy đổi mới, sáng tạo trong nước.

Điều này đòi hỏi cần có chiến lược dài hạn với tầm nhìn xa để không chỉ thu lại hiệu quả kinh tế trước mắt mà còn đón đầu sự phát triển kinh tế trong tương lai. Bên cạnh đó, các bộ, ngành cùng với các tổ chức KH&CN cần vạch ra các giải pháp cụ thể, phù hợp với từng giai đoạn phát triển kinh tế đất nước. Những việc cần làm hiện nay đối với Việt Nam là dành nhiều nguồn lực hơn nữa cho hoạt động đổi mới sáng tạo, cân bằng lại hệ thống đổi mới sáng tạo bằng cách đặt doanh nghiệp ở trung tâm, điều phối hoạt động KH&CN của các nhân tố nhà nước, đồng thời, khuyến khích các doanh nghiệp tự xây dựng năng lực và cam kết nguồn lực lớn hơn cho đổi mới sáng tạo.

Cụ thể, cần xây dựng và triển khai các cơ chế, chính sách khuyến khích doanh nghiệp trong nước tăng cường năng lực nghiên cứu, đổi mới sáng tạo; tích cực tham gia vào môi trường hợp tác và cạnh tranh quốc tế; chủ động làm việc với các tập đoàn đa quốc gia để tiếp thu công nghệ; phát triển các giải pháp, quy trình và sản phẩm mới.

 Cũng cần nhắc đến sự xuất hiện của Cuộc cách mạng Công nghiệp 4.0 khi nói đến những định hướng phát triển cho KH&CN trong giai đoạn này. Sự kết hợp của công nghệ trong các lĩnh vực vật lý, công nghệ số và sinh học tạo ra khả năng hoàn toàn mới, có tác động sâu sắc tới các hệ thống chính trị, xã hội, kinh tế của thế giới.

Có thể có những tác động vô cùng to lớn đến các doanh nghiệp, các Chính phủ, đến thị trường lao động, và trực tiếp đến người dân. Như vậy, doanh nghiệp Việt Nam cần có sự hỗ trợ từ những chính sách nhằm thúc đẩy đổi mới sáng tạo, ứng dụng KH&CN để khai thác cơ hội cũng như đối mặt với các thách thức từ cuộc cách mạng công nghiệp 4.0.

Trước hết, đó là những chính sách khuyến khích phát triển, hỗ trợ doanh nghiệp chuyển giao và ứng dụng một số công nghệ mới, áp dụng hệ thống quản lý, quản trị theo xu thế của cuộc cách mạng này; cũng như những chính sách và chiến lược mới về phát triển ngành tự động hóa, công nghệ cao, cụ thể những lĩnh vực chuyên sâu như vật liệu nano, năng lượng và tính toán lượng tử, trí tuệ nhân tạo.

Tài liệu tham khảo trích dẫn:

1. Huỳnh Thành Đạt (2021), Phát triển mạnh mẽ khoa học, công nghệ, tạo bứt phá về năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế”, Nhân Dân điện tử trân trọng giới thiệu toàn văn tham luận, Tham luận tại Đại hội XIII của Đảng;

2. Những thách thức lớn trong lĩnh vực khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, https://skhcn.bacgiang.gov.vn/chi-tiet-tin-tuc/asset_ publisher/4roH7oNwBEIm/content/nhung-thach-thuc-lon-trong-linh-vuc-khoa-hoc-cong-nghe-va-oi-moi-sang-tao;

3. Trung tâm Nghiên cứu vàPhát triển truyền thông khoa học và công nghệ (2020), Đổi mới sáng tạo toàn diện để thúc đẩy tăng trưởng và phát triển kinh tế Việt Nam;

4. Hoàng Giang (2021), Ba thách thức của Việt Nam trong đổi mới sáng tạo, Báo điện tử Chính phủ;

5. Nguyễn Phạm (2021), Thúc đẩy tăng trưởng kinh tế dựa trên đổi mới sáng tạo, Báo Nhân dân điện tử.

6. TS. Chu Thị Bích Ngọc (2021) Đẩy mạnh đổi mới sáng tạo, thúc đẩy phát triển kinh tế -Khoa Thống kê - Trường Đại học Kinh tế Quốc dân.

7. Lê Duy (2022), Thúc đẩy đổi mới sáng tạo, khai thác cơ hội từ CMCN 4.0, Báo điện tử Vietq.

Ngày đăng: 29/03/2022